Jonnie Boer en nieuwe mythes om te koken zonder vlam onder de pan

“Daar wil ik niet op koken”, is de reactie van een Surinaamse oma als ze de inductiekookplaat ziet. “Ik wil een vlam onder de pan”. De overstap naar gasloos wonen, zoals aangekondigd door minister Kamp, grijpt in op het dagelijks leven van mensen. Wonen zonder gas vraagt om nieuwe verhalen en mythes waarmee mensen zich gevoelsmatig kunnen verbinden. Pas dan kunnen ze naar informatie luisteren en pas dan kunnen ze besluiten om te gaan investeren in alternatieven. Met het project ‘Van de kook’ hebben we hier een begin mee gemaakt.

Met de presentatie van de energieagenda op 8 december heeft minister Kamp het luid en duidelijk gezegd. Om de klimaatdoelen van Parijs in Nederland te halen, gaan we o.a. grotendeels zonder aardgas leven. We zeggen gedag tegen de vertrouwde cv ketel en gasfornuis. Over 30 jaar verwarmen we onze huizen met restwarmte, warmtepompen, geothermie of andere duurzame warmte, en koken we elektrisch, bijvoorbeeld op inductie. Het vraagt dat we energie hernieuwbaar opwekken (met wind, zon of water) en dat we in onze huizen andere energietechnologie gebruiken. 

Het is de mythe, stupid!
Deze overgang vraagt technologische alternatieven en een andere manier om energie te organiseren. Wat echter vaak vergeten wordt, is dat de transitie naar wonen zonder gas ingrijpt op het dagelijks leven van mensen. Dit voorjaar heb ik voor het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) tijdens de energiedialoog naar verhalen van bewoners geluisterd over gasloos wonen en het verduurzamen van hun huis. Dit project hebben we ‘Van de kook’ genoemd >>. Het bleek dat mensen pas naar informatie over alternatieve warmte kunnen luisteren en pas gaan investeren in deze alternatieven, als ze zich gevoelsmatig met deze transitie kunnen verbinden.  

Mensen koesteren zich aan de warmte van de centrale verwarming, zijn gehecht aan de vlam onder pan en genieten van een warme douche. Energie gaat niet over financieel rendement of techniek maar over thuis. De eerste weerstand tegen wonen zonder gas ligt op het niveau van mythes waarin identiteiten en waarden betekenis krijgen. Dit niveau van de mythe moeten we veel serieuzer nemen, zoals ook Beatrice de Graaf zegt in haar artikel in NRC: “Het is de mythe, stupid!”. 

Wie heeft de grootste wokbrander?
We hoorden tijdens ‘Van de kook’ sessies talloze verhalen over de betekenis van energie. Mensen met gezondheidsklachten, zoals artrose, gebruiken een warm huis en een warme douche om pijn te bestrijden. Een aantal mensen vertelde dat douchen meer is dan jezelf wassen. Het is een manier om wakker te worden, te genieten, jezelf te zuiveren, op te warmen of  af te koelen.

In Zwolle zat een demonstratiekok van exquise gasfornuizen aan tafel bij ‘Van de kook’. Deze fornuizen kunnen wel €14.000,- kosten. Mensen die zoveel geld uitgeven aan een gasfornuis willen dan ook wel iets bijzonders. Acht pitten of de allergrootste wokbrander. Bij zijn demonstraties gebruikt hij vlammen van 5,5 kW. Het open vuur van een gasfornuis is voor mannelijke koks onderdeel van de betekenis van het koken. Veel mensen hechten aan koken op gas en willen niet overstappen op inductie.

Waarden en identiteit gaan verder dan comfort
Medewerkers van overheden, energiebedrijven en energiecoöperaties zeggen vaak dat het mensen bij alternatieve systemen voor gas om comfort gaat. Dat begrip is echter te smal om de volle reikwijdte van de betekenis van koken en douchen te begrijpen. Mensen willen dat alternatieve systemen aansluiten bij hun identiteit, bij de betekenis van energie in het dagelijks leven en bij hun waarden. Comfort is daar onderdeel van, maar is niet genoeg.

Wat wel helpt om mensen na te laten denken over alternatieve systemen is persoonlijk contact en aansprekende voorbeelden. We hoorden van een energiecollectief dat ze begonnen zijn met opa- en omapanelen: zonnepanelen die gefinancierd worden door de grootouders en waarbij het rendement naar het kleinkind gaat. Zo verbinden ze duurzame energie met het thuisgevoel.

“Daar wil ik niet op koken” is de reactie van verschillende aanwezigen, toen de inductiekookplaat met wok tijdens een ‘Van de kook’ sessie was geïnstalleerd. Dit speelt in de huiskamer van Anand Joti in Gaasperdam, een woongroep voor senioren met een Hindoestaanse achtergrond. De mensen associëren elektrisch koken met lang wachten en moeilijk te regelen temperatuur. De inductiekookplaat reageert echter razendsnel. De kokkin van Anand Joti keek eerst sceptisch, maar neemt al snel de pan over. “Laat mij dat maar doen.” Deze Surinaamse oma is de autoriteit in de keuken en blijft wel kritisch. Ze mist de gasvlam. “Maar het kan wel,” zegt ze.

Jonnie Boer kookt op inductie
De demonstratiekok wist te vertellen dat de Zwolse topkok Jonnie Boer bij zijn kookworkshops en in de Librije wel degelijk met inductie kookt. Het geeft een prettige en veilige werkomgeving. Met Koningsdag in Zwolle was de demonstratie van Jonnie Boer een voorbeeld van de stoere, mannelijke uitstraling van koken.Zo ontstaan nieuwe mythes voor inductie-koken.

Om over te stappen naar gasloos wonen is het nodig om aan te sluiten bij de betekenis en waarde van verwarmen, koken en douchen. Een huis zit mensen dicht op de huid. Duurzaamheid vraagt om rolmodellen en mythes waarmee mensen zich gevoelsmatig kunnen verbinden. Ook dat is sociale innovatie. Het verhaal van Standing Rock in de VS is een voorbeeld van een nieuwe mythe die het verschil maakt >>. Bij ‘Van de kook’ zijn we daarmee begonnen. Laten we dus meer verhalen vertellen over Surinaamse oma’s, Jonnie Boer en opa’s en oma’s die voor hun kleinkinderen in zonnepanelen investeren.

Dit is een belangrijke les die ik leerde bij ‘Van de kook’. Dit is het volledige rapport van 'Van de kook' >>.
Hier is een ander blog over het belang van een democratisch proces voor de overgang voor wonen zonder gas >>.
Van de Kook was een samenwerking vanuit de Creatieve Coöperatie >>.  Nu werken we samen binnen het klimaatavontuur.nl >>.